Roman – Deze deels autobiografische roman van Hans Werkman (1939) heb ik met veel plezier gelezen. Het is een ‘kroniek van een kwekeling’, zoals de auteur in de Verantwoording aanduidt. Hij heeft zijn herinneringen aan zijn studietijd aan de Gereformeerde Kweekschool in Enschede in verhaalvorm voor de lezer opgetekend, feit en fictie verweven. Zo duikt de lezer in het leven van Simon Poorta, die op 15-jarige leeftijd vanuit het Groningse dorp Uithuizermeeden per trein naar Enschede vertrekt en met een andere student in de kost gaat bij het echtpaar Kleinlugtenbelt. Het is de tijd waarin de jongens pofbroeken droegen en de Gereformeerd Vrijgemaakte Kerk de enige ware kerk was. Andere gereformeerden werden ‘synodalen’ genoemd en op zaterdag ging je naar het badhuis ging om te douchen: 10 stortbaden op een strippenkaart van 1 gulden 50.
Simon is een verlegen, niet al te welbespraakte jongen, die het leven nog ontdekken moet. In deze roman zet hij de eerste schuchtere stappen richting het volwassen worden, maakt hij voorzichtig vrienden en krijgt interesse in de meisjes. Hij houdt van gedichten en van kunst, koopt van zijn schamele zakgeld in zijn studietijd meer dan 70 boeken en gaat af en toe naar het museum. Dit laatste is ongetwijfeld autobiografisch: Hans Werkman is schrijver, dichter en recensent. Dat zie je ook terug in de verzorgde, onderhoudende en licht poëtische stijl waarin deze roman is geschreven.
Ik heb dit boek mede gelezen uit nieuwsgierigheid naar de tijd waarin mijn vader (een paar jaar ouder dan Hans Werkman) op de kweekschool heeft gezeten. Zijn studententijd zal er ook ongeveer zo uit hebben gezien, hoewel hij niet in Enschede naar school ging maar gewoon in Groningen waar hij woonde, naar de ‘Kweekschool met de Bijbel’ waar mijn grootvader lesgaf. Ik herken ook nog allerlei zeer uiteenlopende details uit mijn jeugd (hoewel ik een generatie jonger ben), zoals de citaten uit de catechismus met bijbehorende uitleg, en de ouderwetse puddingvorm die op zondag op de eettafel van de familie Kleinlugtenberg wordt omgekeerd.
Dit boek is mooi en soms gevoelig geschreven en geeft een bijzonder beeld van een voorbije tijd. Bij de oudere lezer zal het zeker een beetje weemoed en nostalgie oproepen. Absoluut een aanrader, en een treffend inkijkje in de gereformeerd vrijgemaakte jaren 50.
352 Blz., Kok Boekencentrum, 2023